کد مطلب:48714 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

منظور از الحمد لله رب العالمين چيست؟

الحمد لله ربّ العَالمين; يعني ستايش خدايي را سزد كه مالك و مدبر همه عوالم است.

چون خداوند، پروردگار جهانيان است، و در قرآن ميفرمايد: اين است خدا، پروردگار شما ]كه[ آفرينندة هر چيزي است; خدايي جزء او نيست; پس چگونه ]از او[باز گردانيده ميشويد؟ (غافر، 62); بنابراين از جهت فعل، تمام حمدها از آنِ خدا و از جهت اسم هم فرموده است له الأسمأ الحُسنيَ نامهاي نيكو به او اختصاص دارد. (طه، 8) هم در اسمأ و هم در افعالش جميل است و هر جميلي از او صادر ميشود; بنابراين، هم در برابر اسماي زيبايش و هم در برابر افعال جميلش، سزاوار ستايش است و هيچ حمدي، در برابر هيچ امر پسنديدهاي، از هيچ حمد كنندهاي سر نميزند; مگر آنكه در حقيقت حمد خداست; به ديگر سخن، چون خداوند خالق، منعم، مربي و مصلح شؤون بندگان است، همة حمدها مخصوص اوست.(تفسير الميزان، همان، ص 30 و 31 / نمونه، همان، ص 29 / مجمعالبيان، طبرسي، ج 1، ص 97، نشر دارالمعرفة، بيروت.)

واژه ربّ (از مادّه ربب) به معناي صاحب، مالك و همه كاره چيزي است. در معني اصلي ربّ مفهوم پرورش و تربيت خوابيده است; لذا در فارسي معمولاً آن را به عنوان پروردگار ترجمه ميكنند; و به مالك و صاحب چيزي كه به تربيت و اصلاح آن ميپردازد ربّ گفته ميشود.

اين واژه به صورت مطلق فقط در مورد خداوند متعال استعمال ميشود كه عهدهدار تربيت و تدبير موجودات است، و درباره غير خدا به صورت مقيد استعمال ميشود، چنانكه گفته ميشود ربّالدار (صاحب خانه)، ربّالفرس (صاحب اسب).(ر.ك: اقرب الموارد، الشرتوني اللبناني، ص 381، منشورات مكتبة آيةالله مرعشي نجفي / قاموس قرآن، سيدعلياكبر قرشي، ج 3، ص 43، دارالكتب الاسلامية / تفسير نمونه، آيةالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 1، ص 30، دارالكتب الاسلامية.)

كلمه عالمين جمع عالَم است و عالم به معناي مجموعهاي از موجودات مختلف است كه داراي صفات مشترك و يا زمان و مكان مشترك هستند، مثلاً ميگوييم: عالم انسان، عالم حيوان، يا ميگوييم: عالم غرب، عالم شرق، عالم امروز، عالم ديروز و... بنابراين عالَم خود به تنهايي معني جمعي دارد و هنگامي كه به صورت عالمين جمع بسته ميشود افاده كثرت ميكند و اشاره به تمام مجموعههاي اين جهان است.

مقصود از عالمين در اين آيه (ربّ العـَلمين) همه مخلوقات و عوالم نظام هستي امكاني است، چنانكه در تفسير آيه الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَـَـلَمِينَ از حضرت علينقل شده كه فرمود: رب العـَلمين اشاره به مجموع همه مخلوقات است اعم از موجودات بيجان و جاندار

بنابراين معناي رب العـَلمين اين است كه خداوند متعال مالك و صاحب همه مخلوقات و پروردگار سراسر عوالم هستي امكاني است، و هيچ شريكي در ربوبيت ندارد.(ر.ك: تفسير نمونه، آيةالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 1، ص 31 ـ 32، دارالكتب الاسلامية / تفسير نورالثقلين الحويزي، ج 1، ص 17، مؤسسه مطبوعاتي اسماعيليان / تسنيم تفسير قرآن كريم، آيةالله جوادي آملي، ج 1، ص 333، مركز نشر اسرأ.)

مطالعه تاريخ اديان و مذاهب نشان ميدهد كه منحرفان از خط توحيد راستين، همواره، براي اين جهان ربّهاي متعددي قائل بودند و گمال ميكردند هر يك از انواع موجودات نياز به ربّالنوع مستقلي دارد كه آن نوع را تربيت و رهبري نمايد; مانند: ربّالنوع آب، ربّالنوع آتش، خورشيد، ماه، جنگل و...; حتي برخي از اقوام بعضي از انسانها را ربّ خود قرار داده بودند: اتَّخَذُوَّاْ أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَـَنَهُمْ أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللَّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ;(توبه، 31)

عدهاي نيز بتها را جانشين ربالنوعهاي پيشين ميدانستند و به احترام و پرستش آنها ميپرداختند. قرآن مجيد خط بطلاني بر همة اين ربّها كشيد و فرمود: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَـَـلَمِينَ; ربّ همة مخلوقات خداوند متعال است و هيچ شريكي در ربوبيت ندارد: قُلْ أَغَيْرَ اللَّهِ أَبْغِي رَبًّا وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْءٍ (انعام، 164)(ر.ك: تفسير نمونه، آيةالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 1، ص 32 ـ 35، دارالكتب الاسلامية.)